CHỦ ĐỀ 5:MỐI QUAN HỆ GIỮA BỆNH RỐI LOẠN NHÂN CÁCH RANH GIỚI VÀ HÀNH VI GIẾT NGƯỜI ~ Kho Sách Tổng Hợp

Tác giả: Elliot L. Atkins, Ed.D., Michael T. Wiltsey, Ph.D., Alison L. Hey, M.A., Nathan M. Schenker, J.D.

Nguồn: AMERICAN JOURNAL OF FORENSIC PSYCHOLOGY, VOLUME 31, ISSUE 2, 2013

Khi một ai đó giết người thì câu đầu tiên cần hỏi là, tại sao? Bài này sẽ nỗ lực để mang đến một lời giải thích khả thi cho câu hỏi đó. Các tác giả sẽ thảo luận về sự tác động của bệnh rối loạn nhân cách ranh giới ở một bị cáo lên những vấn đề về pháp luật như trách nhiệm phạm tội, chiến lược pháp luật, hình phạt và mối quan hệ luật sư-thân chủ.

Matthew Smith là một người đàn ông 50 tuổi đã ly dị có ba con trong độ tuổi từ 3 đến 16. Dù phần lớn các mối quan hệ có những thăng trầm của nó, thì mối quan hệ của Smith bị đẩy lên mức cực đoan. Mặc dù cho rằng vợ ông là tình yêu của cuộc đời ông, Smith vẫn liên tục buộc tội bà ấy ngoại tình, doạ tự vẫn, và than phiền về việc chi tiêu của bà. Sau nhiều cuộc ly thân, họ cuối cùng đã ly dị. Sau khi ấp ủ những ý nghĩ tự tử, ông cuối cùng quyết định kết thúc cuộc đời mình. Vào ngày kỷ niệm 25 năm đám cưới của họ, Smith lái xe đến căn hộ của vợ cũ. Khi ông đợi bà ấy về nhà, ông ta ám ảnh về việc cuộc đời ông trở nên thế nào và tất cả những vấn đề, rắc rối của ông đều là lỗi của bà ta. Muốn làm cho bà ấy đau khổ, ông cảm thấy bà ta cần phải chứng kiến việc bà ta đang khiến ông làm những gì. Sau đó ông thấy bà ấy đang nói chuyện điện thoại khi bà rời xe oto của bà. Ông tiến lại gần chiếc xe của bà, móc súng từ túi áo. Ông gọi bà, nghe giọng cười của bà, ông bắn chết bà. Sau đó ông ta bình tĩnh gọi cho cảnh sát và thú nhận tội giết người.

Khoảng 78% của tất cả các vụ giết người ở Mĩ, nạn nhân bị giết bởi một thành viên trong gia đình, người quen hoặc bạn bè. Tần suất này nhất quán với những vụ giết người mà chúng tôi xem xét. Kinh nghiệm của chúng tôi với những trường hợp đó dẫn chúng tôi đặt câu hỏi về việc liệu có một kiểu mẫu hành vi nào đó có thể giải thích cho kiểu bạo lực này và/hoặc một chẩn đoán sức khoẻ tâm thần nào đó là thường thấy ở những người bị kết tội. Chúng tôi bắt đầu nhận thấy rằng bị cáo trong nhiều trường hợp đã trải qua sự căng thẳng cảm xúc mãnh liệt đến mức đối với anh/cô ấy, việc giết người hoặc tự tử được xem là giải pháp duy nhất cho những vấn đề của họ. Kiểu giết người này từng được nhận diện bởi các nhà nghiên cứu như là kiểu giết người “catathymic” hoặc được mô tả rộng hơn là kiểu giết người vì “phẫn nộ”. Những gì chúng tôi mặc nhận ở đây đó là có một mối quan hệ giữa những vụ giết người xảy ra trong suốt một cuộc khủng hoảng catathymic và các bị cáo đang mắc bệnh rối loạn nhân cách ranh giới (BPD). Thông tin về BPD có thể liên quan đến quá trình tố tụng pháp luật và làm việc với những thân chủ khó khăn. Bài này sẽ mô tả ngắn gọn những đặc điểm của hành vi giết người catathymic và BPD, khám phá mối quan hệ giữa hai cái đó, và cuối cùng chúng tôi sẽ cung cấp cho độc giả một ví dụ về mối quan hệ giữa BPD và hành vi giết người catathymic.

HÀNH VI GIẾT NGƯỜI CATATHYMIC

Thuật ngữ “khủng hoảng catathymic” được dùng trong nhiều năm bởi các nhà nghiên cứu để mô tả về những hành vi bạo lực cực đoan được cho là một kết quả của một sự căng thẳng tâm lý được xây dựng nên từ một mối xung đột, mâu thuẫn về cảm xúc chưa được xử lý. Frederic Wertham là một trong những nhà nghiên cứu đầu tiên áp dụng khái niệm này cho hành vi giết người. Ông cho rằng sự hiểu biết về hiện tượng tâm lý này có thể hỗ trợ cho sự hiểu biết về những kiểu hành vi bạo lực nhất định, đặc biệt là những hành vi giết người. Wertham cung cấp một mô tả chi tiết về tám giai đoạn của một cuộc khủng hoảng catathymic.

Trong giai đoạn đầu tiên, một sự kiện gây sang chấn tâm lý gây ra một mức độ căng thẳng cảm xúc đáng kể khiến anh/cô ấy không thể xử lý được. Trong giai đoạn hai, người đó đổ lỗi cho sự căng thẳng cảm xúc của mình sang cá nhân khác. Cơ chế tâm lý này vận hành để giải toả sự căng thẳng cảm xúc nội tâm mà anh/cô ấy đang trải nghiệm. Trong giai đoạn ba, suy nghĩ của người đó ngày càng trở nên vị kỷ hơn. Trong giai đoạn bốn, người đó trở nên cứng nhắc với quan điểm cho rằng chỉ có duy nhất hai giải pháp có thể giải toả sự căng thẳng nội tâm đang trở nên quá tải- tự tử hoặc giết người. Giai đoạn năm bắt đầu với một khoảng thời gian dài của những ý tưởng xung đột về việc liệu có nên thực hiện giải pháp bạo lực này hay không. Cuối giai đoạn năm được đánh dấu bởi một hành động nỗ lực hoặc hoàn thành bạo lực. Trong giai đoạn sáu, nhìn chung là xảy ra ngay sau việc hành động, người đó trải nghiệm được sự giải toả căng thẳng ngay tức thì và gần như hoàn toàn. Thường thì những cá nhân đó hoàn toàn không nhận ra được những lý do cho sự giải toả căng thẳng của họ. Trong giai đoạn bảy, khi sự căng thẳng cảm xúc bị loại bỏ, vẻ ngoài bình thường của họ kéo dài trong nhiều tháng. Trong giai đoạn tám, một sự ổn định về cảm xúc và tâm lý bên trong được thiết lập, dẫn đến sự hiểu biết sâu sắc.

Dù các nhà nghiên cứu đã xác định được hai dạng của giết người catathymic, mãn tính và cấp tính, vì mục đích của bài viết này, các tác giả sẽ thảo luận về “catathymic” nhất quán với khái niệm catathymia “mãn tính” kiểu có liên quan nhiều nhất đến những bị cáo mắc BPD.

Gần ba mươi năm sau, Wertham bổ sung lý thuyết catathymia của ông có bao gồm một quá trình suy nghĩ ảo tưởng. Ông mô tả một quá trình ở đó thủ phạm trở nên ám ảnh với việc dùng đến bạo lực mà không có một động cơ hợp lý hoặc khả năng xem xét thực tế. Ông còn chỉ ra rằng thủ phạm không còn xem nạn nhân như một con người, mà thay vào đó, xem anh/cô ta như một biểu tượng cho nguồn gây căng thẳng nội tâm. Nhận ra được cơ chế này sẽ giúp những chuyên gia tham vấn và chăm sóc sức khoẻ tinh thần hiểu được hành vi loại bỏ tính người của nạn nhân ở thủ phạm cũng như sự thiếu ăn năn hối hận.

NHỮNG ĐẶC ĐIỂM CỦA BỆNH RỐI LOẠN NHÂN CÁCH RANH GIỚI

Cùng với những bệnh rối loạn nhân cách chống đối xã hội, ái kỷ, BPD được xem là một trong những chứng rối loạn nhân cách “nhóm B” được liệt kê trong (DSM- IV-TR).

Nhận thấy sự chia ly hoặc từ chối sắp xảy ra có thể dẫn đến những thay đổi sâu sắc trong hình ảnh bản thân, cảm xúc, nhận thức và hành vi. Những cá nhân đó rất nhạy cảm trước những tình huống môi trường. Họ trải nghiệm những nỗi sợ bị bỏ rơi mãnh liệt và cơn giận không thích hợp ngay cả khi đối mặt với một cuộc chia ly có giới hạn về thời gian thực tế, những nỗi sợ bị bỏ rơi đó có liên quan đến sự không chịu đựng được việc ở một mình và một nhu cầu cần có người khác ở bên họ. Những nỗ lực điên rồ để tránh bị bỏ rơi của họ có thể bao gồm những hành động bốc đồng như tự cắt cơ thể hoặc hành vi tự tử. Họ có thể lý tưởng hoá những người chăm sóc hoặc người yêu tiềm năng trong cuộc gặp gỡ đầu tiên hoặc thứ hai, đòi dành nhiều thời gian ở bên nhau và chia sẻ nhiều chi tiết riêng tư, thân mật ngay từ rất sớm trong mối quan hệ. Tuy nhiên, họ có thể nhanh chóng chuyển từ việc lý tưởng hoá người khác sang hạ thấp giá trị người khác, cảm thấy người khác không đủ quan tâm, cho đi không đủ, không “ở bên họ” đủ. Những cá nhân đó có xu hướng thay đổi đột ngột trong cách nhìn của họ về người khác, lần lượt được xem là những người hỗ trợ hoặc là người trừng phạt. Những sự thay đổi đó thường phản ánh sự tan vỡ ảo tưởng với một người chăm sóc có những phẩm chất nuôi dưỡng từng được lý tưởng hoá hoặc những người bị xem là từ chối hoặc bỏ rơi. Những người mắc chứng rối loạn này có thể, đôi lúc, có những cảm xúc rằng họ hoàn toàn không tồn tại. Những kinh nghiệm đó thường xảy ra trong những tình huống mà người đó cảm thấy một sự thiếu vắng mối quan hệ ý nghĩa, mang tính nuôi dưỡng và hỗ trợ.

MỐI QUAN HỆ GIỮA BPD VÀ HÀNH VI GIẾT NGƯỜI CATATHYMIC

Tài liệu tâm lý học ghi nhận rõ ràng về một mối quan hệ mạnh mẽ giữa BPD và bạo lực. Trong số những cảm xúc được xem là thúc đẩy hành vi giết người như ghen tuông, sợ hãi, căm ghét, tức giận/ phẫn nộ, từ chối, trầm cảm/tuyệt vọng và xấu hổ. Nghiên cứu cũng nhận ra một người mắc BPD có những thiếu hụt nghiêm trọng trong việc xử lý và điều chỉnh cảm xúc, cũng như những thiếu hụt trong việc kiểm soát những phản ứng cảm xúc của anh/cô ấy. Mức độ mà bệnh BPD có thể khiến một cá nhân giết người được nhấn mạnh bởi nghiên cứu của Marsha Linehan. Trong cuốn sách của bà, Cognitive-Behavioral Treatment of Borderline Personality Disorder (Trị liệu nhận thức-hành vi cho bệnh rối loạn nhân cách ranh giới), Linehan cho biết những người mắc BPD thường trải nghiệm sự trục trặc nghiêm trọng trong nhiều lĩnh vực cuộc sống của họ, bao gồm cảm xúc, những mối quan hệ với người khác, hành vi, nhận thức và cảm nhận về bản thân – tất cả chúng có thể thúc đẩy người đó có hành động bạo lực.

Những quan sát của chúng tôi khi làm việc với những người này là nhất quán với sự trình bày của Linehan, chúng tôi phát hiện thấy những rối loạn chức năng nhận thức, cảm xúc và hành vi có trong BPD dẫn những người đó đến một cuộc khủng hoảng catathymic. Vì những người mắc BPD rất nhạy cảm trước sự từ chối, gặp những vấn đề về lòng tin và có nỗi sợ bị bỏ rơi, nên họ có nhiều khả năng phản ứng mạnh mẽ, dữ dội trước sự từ chối, những mối đe doạ đến cái tôi của họ hoặc sự xúc phạm tâm lý. Những khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc của họ làm tăng sự căng thẳng cảm xúc nội tâm ở những người mắc BPD. Người mắc BPD cũng có thể dùng nhiều cơ chế phòng vệ khác nhau để giải toả xung đột nội tâm của họ, như đổ lỗi cho nạn nhân cho cuộc vật lộn nội tâm của họ. Khi cuộc khủng hoảng catathymic tiếp diễn, người mắc BPD có thể trải qua sự bất ổn cảm xúc xung quanh những ý nghĩ xung đột của họ về việc liệu có nên thực hiện giải pháp bạo lực này hay không. Người mắc BPD có thể trải nghiệm sự rối loạn chức năng nhận thức nghiêm trọng dưới hình thức của việc nghĩ ra những ý nghĩ hoang tưởng, ảo giác và sự phân ly, tất cả chúng khiến họ dễ có hành động bạo lực. Sự rối loạn chức năng này tạo ra giai đoạn đưa ra những quyết định kém, gây ra những hành vi bốc đồng và huỷ hoại bản thân, bao gồm những ý nghĩ và hành động tự tử và/hoặc giết người. Sau khi hành động, cho dù họ thường không thể hiểu được những hành động bốc đồng của họ, thì họ vẫn thường xuyên trải nghiệm cảm giác bình tâm.